Leczenie stożka rogówki

Rogówka zbudowana jest z włókien kolagenowych – struktura kolagenu podobna jest do gumy. W przypadku wystąpienia stożka rogówki kolagen ma nieprawidłową budowę i jest słabszy. Jest to uwarunkowane genetycznie – z tego powodu częste jest występowanie stożka rogówki u kilku osób w tej samej genetycznej rodzinie.

W miejscu, gdzie kolagen jest najsłabszy (najczęściej w dolnej części rogówki), rogówka ulega scieńczeniu i nieregularnie uwypukla się. Podobnie, jak w balonie, w którym są miejsca, gdzie guma jest cieńsza i po nadmuchaniu tworzą się nieregularne wypustki.

Kiedy występuje stożek rogówki i jak postępuje?

Stożek rogówki może pojawić się już w dzieciństwie. Choroba postępuje, powodując coraz większe nieregularne uwypuklanie i scieńczanie się rogówki. To z kolei objawia się coraz gorszym widzeniem, występują odbicia liter, rozszczepianie się świateł i podwójne obrazy – czyli tak zwane aberracje układu optycznego. Okulary wyrównują jedynie regularne wady wzroku, więc wraz z postępem choroby, nie udaje się już poprawić widzenia okularami. Z upływem czasu dochodzi do jeszcze większego scieńczenia i stożkowatego wystromienia rogówki, widocznego nawet „gołym okiem”. W końcowym stadium choroby rogówka może ulec pęknięciu (powstaje tzw. ostry stożek rogówki).

Czym objawia się stożek rogówki?

Pacjenci ze stożkiem rogówki bardzo często narzekają na pieczenie i swędzenie oczu. Ulgę przynosi im tarcie oczu – jednak to niebezpieczny odruch, bo właśnie tarcie i uciskanie podrażnia oczy i powoduje przyspieszenie postępu choroby.

Jakie objawy powinny skłonić do badań pod kątem stożka rogówki?

Pogorszenie widzenia, kłopoty z dobraniem okularów, widzenie nocą rozszczepionego światła, dostrzeganie aureoli lub „ogonów komety” wokół świateł, a także odruch częstego tarcia oczu.

Dlaczego tarcie oczu jest niebezpieczne?

Tarcie oczu jest czynnikiem progresji stożka rogówki. W wypadku swędzenia i pieczenia oczu warto stosować krople nawilżające lub przeciwalergiczne – pomogą zmniejszyć chęć tarcia oczu.

Czy czas wykrycia stożka rogówki ma znaczenie? Jak się go leczy?

Tak, czas diagnozy ma znaczenie – im wcześniej rozpoznany zostanie stożek rogówki, tym lepiej dla oka. Leczenie stożka rogówki ma na celu zahamowanie lub spowolnienie postępu choroby, czyli procesu wystramiania i scieńczania się rogówki, a także poprawę widzenia poprzez zmniejszenie nieregularności powierzchni oka.

Co to jest zabieg CXL?

Zabieg Crosslinking (CXL) powoduje „utwardzenie” rogówki poprzez wzmocnienie struktury kolagenu, czyli tej specyficznej „gumy”, z której zbudowana jest rogówka. CXL można porównać do utwardzania plomb zębowych u stomatologa. Za pomocą specjalnej lampy, emitującej promieniowanie ultrafioletowe, rogówka zostaje naświetlona, co powoduje zwiększenie sztywności jej kolagenu. Jednak jeszcze przed naświetleniem konieczne jest uczynienie rogówki bardziej wrażliwą na światło UV. W tym celu podajemy do oka krople z witaminą B2 (ryboflawiną) – jest ona tzw. fotouczulaczem.

Jak przebiega zabieg Crosslinking (CXL)?

Typowy, najczęściej stosowany zabieg Crosslinking składa się z trzech etapów:

1. Zdjęcie najbardziej powierzchownej warstwy rogówki, czyli nabłonka. Nabłonek ogranicza bowiem możliwość przenikania promieni ultrafioletowych utwardzajacych rogówkę do jej głębokich warstw.
2. Nasączanie rogówki fotouczulaczem, czyli witaminą B2 (ryboflawiną). Ryboflawina jest podawana w postaci kropli wpuszczanych do oka przez 10 – 30 minut.
3. Naświetlanie rogówki promieniami ultrafioletowymi. Przed okiem ustawiana jest specjalna lampa, w którą pacjent musi patrzeć. Naświetlanie trwa 10 – 30 minut.

Jak wygląda gojenie po zabiegu CXL?

Po zabiegu pacjentowi zakładana jest opatrunkowa soczewka kontaktowa, pomagająca w regeneracji nabłonka, trwającej zwykle 4 – 5 dni. Soczewka służy także zmniejszeniu dolegliwości bólowych, jakie towarzyszą gojeniu. Po wygojeniu się nabłonka soczewka kontaktowa jest zdejmowana. Krople antybiotykowe i przeciwzapalne stosowane są zwykle przez 7 – 14 dni po zabiegu, a krople nawilżające – znacznie dłużej.

Czy zabieg CXL bywa wykonywany bez zdejmowania nabłonka?

Tak. W niektórych wyselekcjonowanych przypadkach zabieg crosslinking wykonywany jest bez zdejmowania nabłonka (tzw. CXL epi-on), ale wówczas efekt usztywnienia jest słabszy. Zabiegowi CXL ze zdjęciem nabłonka (tzw. CXL epi-off) towarzyszy dyskomfort i ból trwający przez około 3 – 4 dni – tyle, ile trwa gojenie się nabłonka. Po upływie tego czasu ból całkowicie ustępuje.

W trakcie zmian pooperacyjnych mogą wystąpić przymglenia rogówki (zwykle przemijające). W zabiegu CXL epi-on dyskomfort trwa zwykle jeden dzień, a przymglenia nie wystepują, ale efekt usztywnienia jest słabszy, choć dla niektórych pacjentów może być on wystarczający.

Naukowcy cały czas pracują nad możliwością zwiększenia efektywności zabiegu crosslinking bez zdejmowania nabłonka.

Czy istnieją inne metody leczenia stożka rogówki?

Tak, drugą metodą operacyjnego leczenia stożka rogówki jest wszczepienie pierścieni śródrogówkowych, zwanych w języku angielskim intracorneal rings (ICR). Pierścienie wykonane są ze specjalnego materiału dobrze tolerowanego przez oczy. Zabieg ten, podobnie jak crosslinking, wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, a do worka spojówkowego podawane są krople znieczulające.

Jak przebiega zabieg wszczepienia ICR?

Pierwszy etap zabiegu to wykonanie laserem femtosekundowym niewielkiego nacięcia rogówki formującego wąski wewnątrzrogówkowy kanał. Drugi etap to wprowadzenie do tego kanału jednego lub dwóch pierścieni o długości, kształcie i grubości uzależnionej od kształtu i stopnia zaawansowania stożka rogówki.

Zabieg wszczepienia ICR można porównać do wkładania tasiemki lub gumki do tuneliku w pasku spodni lub spódnicy.

Na zakończenie zabiegu zakładana jest opatrunkowa soczewka kontaktowa, zwykle na 1 – 3 dni. Po zabiegu przez kilka dni pacjent może odczuwać lekki dyskomfort.

Jak działa wszczepienie pierścieni?

Wprowadzenie do kanału rogówkowego pierścieni powoduje zmianę kształtu rogówki i zmniejszenie naprężeń w kolagenie rogówkowym. Dzięki temu widzenie ulega poprawie, a stożek spowolnieniu. Zmniejszają się również stożkowe aberracje układu optycznego, choć czasami, głównie w nocy, pacjent może widzieć odbicie światła od pierścieni. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów z szerokimi źrenicami.

Czy zabieg wszczepienia pierścieni jest odwracalny?

Tak, można pierścienie usuwać i wymieniać na inne, jeśli wystąpi taka konieczność. A jeśli stożek będzie nadal postępował, można w kolejnym etapie wykonać dodatkowo zabieg crosslinkingu.

Czy po zabiegach leczenia stożka rogówki można nosić okulary?

Po zakończeniu gojenia się oczu, zarówno po ICR, jak i po CXL, można dobrać okulary lub soczewki kontaktowe dające dalszą poprawę widzenia.

Dlaczego badanie na wczesnym etapie jest tak ważne?

W sytuacji, gdy stożek rogówki jest bardzo zaawansowany i ani CXL, ani ICR nie mogą być zastosowane, pozostaje do wykonania jedynie przeszczep rogówki. Wczesne rozpoznanie stożka rogówki pozwala więc zastosować metody spowalniające, a nawet hamujące postęp choroby i uniknąć konieczności przeszczepu rogówki. Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań rogówki, które pozwolą rozpoznać lub wykluczyć stożek u każdego pacjenta z wymienionymi na początku dolegliwościami.

W jakim wieku zaleca się badanie pod kątem stożka rogówki?

Proponowane jest wykonywanie badań przesiewowych rogówki u wszystkich dzieci w 7 – 10 roku życia i młodzieży w 16 – 18 roku życia. Obecnie badania pozwalające na wczesne wykrycie stożka rogówki to badanie kształtu rogówki, tzw. tomografia optyczna (np. aparatem PENTACAM) i jej własności biomechanicznych aparatem CORVIS. Są to badania bezdotykowe i bezbolesne. Regularne wykonywanie ww. badań pozwala ocenić, czy stożek ulega progresji i wybrać odpowiednie dla danego pacjenta leczenie. U niektórych pacjentów po 35 – 40 roku życia stożek moze ulec zahamowaniu. Jeśli stożek nie ulega progresji i pacjent widzi dobrze w okularach lub soczewkach kontaktowych, nie ma wskazań do operacji.

Czy stożek rogówki u bliskiej osoby powinien niepokoić?

Stożek rogówki ma podłoże genetyczne, tak więc rozpoznanie stożka rogówki u pacjenta powinno mobilizować innych członków jego rodziny (rodziców, rodzeństwo, dzieci) do zgłoszenia się na badania przesiewowe.

Czy po operacji stożka rogówki wskazane są regularne badania?

Każdy pacjent ze stożkiem rogówki, zarówno przed operacjami, jak i po nich, musi mieć regularnie wykonywane badania kontrolne, zwykle co 3 – 6 miesięcy, ale u dzieci nawet co 1 – 2 miesiące. Warto pamiętać, że u dzieci stożek może postępować bardzo szybko.